Jednym z najstarszych miast ziemi wielkopolskiej jest miasto Buk, położone o 4 mile na zachód od Poznania. Rynek - figura św. Stanisława (lata przedwojenne)Pierwotna wieś Buk, wzięła swą nazwę od drzewa bukowego, które krzewiło się w olbrzymich lasach na miejscu dzisiejszego miasta. Pierwsze wzmianki o istnieniu wsi Buku spotykamy w kronikach z XIII wieku. Należała ona wówczas do książąt wielkopolskich a jej ówczesny właściciel książę Przemysław I mąż wielkiej pobożności podarował ją wraz z rozległymi przyległościami, z wszystkimi  mieszkańcami i użytkami [...] w roku 1257 tumowi poznańskiemu. [...] W roku 1289 Jan Gerbisz biskup poznański wyniósł Buk do rzędu miast i nadał mu prawa magdeburskie. [...] Miasto pozostawało przez 600 lat w rękach biskupów poznańskich, którzy mieli tu swą rezydencję. Pałac biskupi to dom dzisiejszej apteki [...]. O pochodzeniu miasta Buku i przynależeniu jego do kościoła świadczy prócz dokumentów historycznych również herb miasta przedstawiający drzewo bukowe w poprzek leżącym kluczem św. Piotra.

Rynek (lata międzywojenne)

W wiekach średnich był Buk jednym z większych ośrodków życia handlowo - przemysłowego oczem świadczą kroniki licznych bractw cechowych. Szczególnie rozgałęziony był tu przemysł sukienniczy, farbiarski, młynarski i piwowarski [...]. Z rozwojem miasta w wiekach średnich rozkwitło w mieście nasze  życie religijne. W tym okresie istniało w Buku aż pięć kościołów. Najstarszy i największy z nich to kościół parafialny [...], istniał on już w wieku XIII albowiem Andrzej Szymonowicz biskup poznański ustanawiając w roku 1298 archidiakonaty w diecezji swojej wspomina o nim. Kościół ten był wystawiony najprawdopodobniej z drzewa. W początkach wieku XV [...] wystawił biskup poznański Jędrzej III z Gosławic Laskary na jego miejscu nową z cegły palonej obszerną świątynię ozdobioną wysoką wieżą, jedną z największych w wielkopolsce i konsekrował nowy kościół dnia 5 czerwca 1418 roku. Zawierał on w sobie cztery kaplice to jest: św. Anny z bractwem tegoż nazwiska z roku 1641, Literacką z roku 1576, Różańcową fundacji Macieja i Katarzyny z Orła Niegolewskich z roku 1641 i św. Trójcy i Niepokalanego Poczęcia N.M. Panny fundacji Gostyńskich, mieszczan bukowskich z roku 1629 i trzynaście ołtarzy [...]. W roku 1608 Andrzej Opaleński nadał kościołowi temu tytuł kolegiaty tworząc rodzaj małego tumu. Odtąd fungowało przy tym kościele prócz proboszcza kilku księży. [...]

 

Pozdrowienie z Buku

Prócz kościoła parafialnego były niegdyś w Buku jeszcze cztery kościoły. Pierwszy z nich drewniany kościółek św. Mikołaja stał za miastem [...]. Pozdrowienie z Buku Zawiadowali nim wikariusze miejscowego kościoła parafialnego. Kościółek św. Wojciecha [...], rozebrany w połowie XVIII wieku, został na nowo wystawiony przez Wiktora Raczyńskiego dziedzica Wojnowic w roku 1760. Kościółek św. Ducha znajdował się opodal szpitala im. Opata Stan. Reszki. Był cały z drzewa w roku 1596 postawiony i zawierał w sobie trzy ołtarze. Przy nim zaprowadzone zostało w roku 1734 bractwo św. Barbary, a proboszcz jego był zarazem kaznodzieją przy kościele farnym. Ostatni to kościółek św. Rocha [...]. Rządcą tego kościółka był kaznodzieja parafialnego kościoła.

 

Zdjecie przedwojennej Fary

Z kościołów tych zachował się jedynie, w roku 1760 powtórnie wystawiony, kościółek św. Krzyża.  Dalsze mniejsze, o których wspomnieliśmy uległy zniszczeniu. Kościół farny po czterech wiekach istnienia doczekał się tego samego losu. Mianowicie wieczorem dnia 3 września 1806 roku runęła wieża kościoła, zarywając część świątyni. Mury grubości 1 i pół metra rozebrano i rozpoczęły się długie korowody z rządem o wzniesienie nowego kościoła parafialnego. Wszelkie nabożeństwa odprawiały się przez przeciąg 40 lat w jednem naonczas szczupłym kościółku św. Krzyża. Tym czasem w roku 1811 władze zwierzchnicze zawalony kościół opieczętowały, a następnie jego rozebranie zarządziły. Uzyskane fundusze z rozebranego materiału zużyto na budowę nowej świątyni. Tak samo sprzedano wszystkie drogocenne wota za 5384,19 tal. do mennicy w Warszawie. Kamień węgielny pod nowy kościół położono dnia 8 września 1838 r., a w dniu 26 czerwca 1846 r. został nowy kościół przez ówczesnego proboszcza bukowskiego ks. prodziekana Kulczewicza benedyktowany. Konsekracja jego odbyła się 8 września 1872 przez biskupa pozn. ks. Janiszewskiego. [...]
 
Kościół obecny w stylu klasyczngo greckim projektował znany niemiecki architekt Schinkel w Berlinie, a budowę według tego projektu wykonał przedsiębiorca budowlany Muller z Grodziska.

(na podstawie zbioru wiadomości historycznych zebranych przez ks. Stanisława Kuliszaka, 1934 r.)

zobacz też: HISTORIĘ KOŚCIOŁÓW W PARAFII BUKOWSKIEJ 

Cyt. za: ks. Stanisław Kuliszak - proboszcz bukowski Krótki zbiór wiadomości historycznych o cudownym obrazie Matki Boskiej Literackiej we Farze bukowskiej, Buk 1934, s. 1-6

SERDECZNE PODZIĘKOWANIE: 
Pani Elżbiecie Cichej - kustoszowi Izby Muzealnej w Buku za pomoc i wypożyczenie materiałów do niniejszego opracowania.